Galgenweel
Ontstaan
BRON: Universiteit Antwerpen: Galgenweel
Eindrapport (december 2008) in opdracht van VMM.
Bram Van Ballaer,
Eric De Deckere , Koenraad Muylaert , Patrick Meire
Het oorspronkelijke Galgenweel is, ondanks wat zijn naam
laat vermoeden, niet volledig ontstaan ten gevolge van een dijkbreuk ("wiel"),
al is het waarschijnlijk wel door dergelijke gebeurtenissen beïnvloed. De
oppervlakte is immers veel te groot en zeker de vorm van het Galgenweel komt
niet overeen met de klassieke doorbraakkolken. Ook de dieptes waren heel
aanzienlijk, zelfs met de verlanding die zich overal voordoet, met dieptes
tegen de voormalige spoorweg die tot bijna 10 m gingen. Mogelijk
was het een dichtslibbende kreek in een oude loop van de zich ontwikkelende
Schelde tijdens het Holoceen.
Het begin van de naam
Galgenweel is waarschijnlijk een verwijzing naar een terechtstellingsplaats die zich op
deze afgelegen plaats bevond. Alle plassen op Sint Anneke, het Galgenweel
inbegrepen, werden vroeger omringd door rietzomen en waren
voedsel- en visrijke brakke wateren. Al in het Ancien Regime werden de
visrechten verpacht en voor de eerste wereldoorlog waren steigers en
vissershutten aanwezig.
In zijn natuurlijke toestand had het Galgenweel een
oppervlakte van ongeveer 24 ha. Het Galgenweel in zijn
natuurlijke toestand, met uitgebreide rietgordels . In de jaren '50 werd het Galgenweel als onderdeel van de
ontwikkeling van Linkeroever omgevormd tot een 47 ha grote waterplas. Het behoud van de oude grillige vormen
was niet mogelijk tengevolge van de grondophogingen in de omgeving en door het toewijzen van een nieuwe bestemming:
watersport.
In de nieuwe, meetkundig gevormde plas, werd het waterpeil dan ook verhoogd Bij die heraanleg werd de noordoostelijke oever verstevigd met breuksteen, omwille van de golfslag door de overheersende winden. Het zuidwestelijk deel werd aangelegd als strand en de overige oevers werden met polderklei verstevigd (deze laatste zijn ondertussen ook met breuksteen verstevigd). Op 3 februari 1958 werd de nieuwe watersportvijver gevuld met Scheldewater. Het fortje van Burcht, gebouwd in 1807 door Napoleon, werd in 1957 gesloopt en de vorm ervan is nu nog herkenbaar rond de locatie van de zeilclubs. De sluis van het Galgenweel, die het waterpeil regelt, is een overblijfsel van de oude Militaire Sluis die het waterpeil van de vestingswaters rond het Vlaams Hoofd regelde en het ganse gebied kon laten overstromen bij een aanval.
Het huidige Galgenweel
De oppervlakte is 47,6
hectare groot en daarmee het
grootste brakwater meer in Vlaanderen. Het Galgenweel is een voedselrijk water,
rijk aan mineralen, dat via een sluis in verbinding staat met de Schelde,
waardoor het brak blijft. De Vlaamse gemeenschap is eigenaar van het Galgenweel
(eigendom overgedragen van IMALSO, de Intercommunale Maatschappij van de Linker
ScheldeOever, in 1999). De Vlaamse Waterweg is de beherende vereniging, die de Galgenweel verpacht aan VEZEGA, de gezamelijke belangenvereniging van de zeilclubs. De pachtprijs is recent met een factor 10 verhoogd, bedrag dat moet worden opgehoest door de zeilclubs.
De diepte in het meer is zeer variabel, van 2 tot 13 meter, ten gevolge van de aanwezigheid van talloze oude stroomgeulen. De gemiddelde diepte is 4 à 5 m. Er komen geen waterplanten voor in het meer wat vooral te wijten is aan de troebelheid van het water. Op de oevers komen hier en daar echter wel rietgordels voor.
Het terrein achter de spoorweg werd opgespoten en daardoor kreeg men die lelijke rechthoekige vorm. Het nu lager gelegen dan de opgespoten vlakte werd onder water gezet, met een meter verhoogd, zodat het nu lijkt alsof het allemaal weel is. Dat is niet zo. Zeilers weten dat je op sommige plaatsen in het Galgenweelgewoon uit je boot kan stappen en dan tot je middel in het water staat. Maar let op, op andere plaatsen is het echt wél diep. En bovendien koud, zeer koud grondwater. Daarom is zwemmen niet toegelaten.
Het
Galgenweel heeft een belangrijke recreatieve functie. Vijf zeilclubs met in
totaal 3500 leden
maken van het Galgenweel gebruik. Daarnaast is het Galgenweel één van de drukst beviste
wateren in de provincie Antwerpen. De meest beviste soorten zijn paling,
blankvoorn, brasem, karper en snoekbaars. Ook regenboogforel wordt
door hengelaars gevangen.
Okt 2020: De nieuwe uitwateringssluis in gebruik genomen.
Bron: de Vlaamse Waterweg
De nieuwe sluis zorgt er voor dat het waterpeil ook in heel natte of droge periodes op gelijk peil blijft
De oude sluis dateerde uit 1938 en was reeds een uitbreiding van een sluis uit de 19e eeuw. Ze kon met renovaties niet langer in dienst blijven. Daarom is De Vlaamse Waterweg nv in het najaar van 2019 gestart met de bouw van een volledig nieuwe uitwateringsconstructie.
De nieuwe sluis zorgt ervoor dat het waterpeil in het Galgenweel op peil blijft. Bij hevige regenval zal het water uit Galgenweel door de sluis naar de Schelde stromen. Omgekeerd, in uitzonderlijk droge perioden, kan het Galgenweel door middel van de sluis gevoed worden met Scheldewater. Dat is belangrijk voor de watersportverenigingen die op de watersportplas actief zijn.
